ढल्केबर-मुजफ्फरपुर प्रसारण लाइनको समस्या र विद्युत् अवरुद्धबारे इन्जिनियर विनोद घिमिरेको लेखः भारततर्फ कमजोर प्राविधिक व्यवस्थापन

ढल्केबर–मुजफ्फरपुर ४०० के.भी. अन्तरदेशीय प्रसारण लाइन नेपालमा भारतबाट विद्युत् आयातको प्रमुख माध्यम हो तर भारततर्फका प्राविधिक समस्याहरू (जस्तैः उपकरण विफलता, लाइन ट्रिपिङ, मर्मत कार्य) का कारण यो लाइन बारम्बार अवरुद्ध वा अस्थिर हुने गरेको छ। यसले नेपालको विद्युत् आपूर्तिमा गम्भीर समस्या निम्त्याएको छ।

भारततर्फको ग्रिडमा प्राविधिक समस्या:

    उपकरणहरूको विफलता, लाइन ट्रिपिङ, वा मर्मत कार्यले प्रसारण लाइन अवरुद्ध हुने गरेको छ।
    भारतको ग्रिडमा स्थिरता कायम राख्न कठिनाइ।

१.    नेपालमा वैकल्पिक लाइनको अभाव:

    ढल्केबर–मुजफ्फरपुर लाइन बाहेक अन्य भरपर्दो अन्तरदेशीय लाइनको अभाव छ।

२.    रियल टाइम सूचना प्रवाहको कमी:

    लाइन अवरुद्ध हुँदा नेपाललाई समयमै सूचना प्राप्त हुँदैन, जसले तत्काल समाधानमा ढिलाइ हुन्छ।

३.    Reactive Power नियन्त्रणमा समस्या:

    ग्रिडमा भोल्टेज स्थिरता कायम राख्न Reactive Power को प्रभावकारी व्यवस्थापनको अभाव।

४.    उच्च लोड समयमा असन्तुलन:
    उच्च मागको समयमा लोड सन्तुलन गर्न कठिनाइ, जसले लाइनमा थप दबाब पर्छ।

प्राविधिक समाधानहरू

१. वैकल्पिक प्रसारण लाइनको विकास

•    रणनीति: बुटवल–गोरखपुर र इनरुवा–पूर्णिया जस्ता वैकल्पिक अन्तरदेशीय प्रसारण लाइनहरूको शीघ्र निर्माण र सुदृढीकरण।

•    लाभ: ढल्केबर–मुजफ्फरपुर लाइन अवरुद्ध हुँदा पनि विद्युत् आपूर्ति निरन्तर रहन्छ।

•    कार्यान्वयन: नेपाल विद्युत् प्राधिकरण र भारतका सम्बन्धित निकायहरूसँग समन्वय गरी निर्माण कार्यलाई प्राथमिकता दिने।

२. SCADA प्रणालीको उन्नयन

•    रणनीति: ढल्केबर, मुजफ्फरपुर र अन्य प्रमुख सबस्टेशनहरूमा आधुनिक SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) प्रणाली जडान गर्ने।

•    लाभ: रियल टाइम मोनिटरिङ र तत्काल नियन्त्रण सम्भव हुन्छ, जसले लाइन ट्रिपिङको जोखिम कम गर्छ।

•    कार्यान्वयन: अन्तरराष्ट्रिय मापदण्डअनुसार SCADA प्रणाली स्थापना र कर्मचारीलाई तालिम प्रदान गर्ने।

३. Grid Stability उपकरणहरूको जडान

•    रणनीति: Reactive Power नियन्त्रण र भोल्टेज स्थिरताका लागि SVC (Static Var Compensator) वा STATCOM (Static Synchronous Compensator) जडान गर्ने।

•    लाभ: ग्रिडमा भोल्टेज स्थिरता कायम हुन्छ र लाइन ट्रिपिङको सम्भावना घट्छ।

•    कार्यान्वयन: प्रमुख सबस्टेशनहरूमा यी उपकरणहरूको सम्भाव्यता अध्ययन गरी जडान गर्ने।

४. लोड फ्लो व्यवस्थापन

•    रणनीति: नियमित लोड फ्लो विश्लेषण गरी उच्च लोड भएका क्षेत्रहरूमा लोड ट्रान्सफर र सन्तुलन गर्ने रणनीति लागू गर्ने।

•    लाभ: लाइनमा अत्यधिक दबाब कम हुन्छ र विद्युत् आपूर्ति स्थिर रहन्छ।

•    कार्यान्वयन: लोड फ्लो विश्लेषण सफ्टवेयर प्रयोग गरी दैनिक लोड व्यवस्थापन योजना बनाउने।

५. रियल टाइम द्विपक्षीय सञ्चार प्रणाली

•    रणनीति: नेपाल र भारतका System Operator बीच २४/७ Control Room Communication Link स्थापना गर्ने ।

•    लाभ: लाइन अवरुद्ध हुँदा तत्काल सूचना आदानप्रदान र समन्वय सम्भव हुन्छ।

•    कार्यान्वयन: दुवै देशका नियन्त्रण कक्षहरूबीच सिधा टेलिफोन र डिजिटल सञ्चार लाइन स्थापना गर्ने।

६. मर्मत कार्यमा समन्वय

•    रणनीति: भारततर्फ मर्मत कार्य अघि नेपाललाई पूर्वसूचना प्रदान गर्ने र समन्वयात्मक कार्ययोजना बनाउने।

•    लाभ: मर्मतका कारण हुने विद्युत् कटौतीको प्रभाव कम हुन्छ।

•    कार्यान्वयन: दुवै देशका ग्रिड अपरेटरहरूबीच नियमित बैठक र संयुक्त मर्मत तालिका तयार गर्ने।

७. स्वदेशी विद्युत् उत्पादनमा लगानी

•    रणनीति: जलविद्युत्, सौर्य, र वायु ऊर्जा जस्ता नवीकरणीय स्रोतहरूमा लगानी बढाएर स्वदेशी उत्पादन वृद्धि गर्ने।

•    लाभ: भारतबाट आयातमा निर्भरता घट्छ र दीर्घकालीन ऊर्जा आत्मनिर्भरता हासिल हुन्छ।

•    कार्यान्वयन: निजी क्षेत्र र अन्तरराष्ट्रिय लगानीकर्ताहरूसँग सहकार्य गरी जलविद्युत् आयोजनाहरूको निर्माण तीव्र गर्ने।

ढल्केबर–मुजफ्फरपुर प्रसारण लाइन बारम्बार अवरुद्ध हुने समस्याले नेपालको विद्युत् आपूर्तिमा गम्भीर चुनौती खडा गरेको छ। उल्लिखित प्राविधिक समाधान (वैकल्पिक लाइन, SCADA, STATCOM, लोड व्यवस्थापन, सञ्चार प्रणाली, मर्मत समन्वय, र स्वदेशी उत्पादन) लागू गरेमा यो समस्यालाई प्रभावकारी रूपमा समाधान गर्न सकिन्छ। यी समाधानले तत्कालीन र दीर्घकालीन दुवै दृष्टिकोणबाट नेपालको ऊर्जा सुरक्षालाई सुदृढ बनाउने छ।

इलेक्ट्रिकल इन्जिनियरिङमा एमएस्सी गरेका लेखक घिमिरे पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालय तथा मनमोहन प्राविधिक विश्वविद्यालयका लेक्चरर हुन् ।