कृष्णप्रसाद भण्डारी
काठमाडौं । जलविद्युतमा निजी क्षेत्रको प्रवेश भए यता २ दशक अवधिमा निजी लगानीमा ११५ वटा विद्युत आयोजना निर्माण भई सञ्चालनमा आएका छन् । यो अवधिमा जलविद्युत र सौर्य विद्युतका आयोजना निर्माण सम्पन्न भई राष्ट्रिय प्रसारण प्रणालीमा जोडिएका हुन् ।
निर्माण सम्पन्न भई सञ्चालनमा आएका यी विद्युत आयोजना विदेशी एवं स्वदेशी लगानीमा निर्माण सम्पन्न भएका हुन् । यी विद्युत आयोजनाको जडित क्षमता १३८६ मेगावाट छ । यसमा नेपाल विद्युत प्राधिकरणको सहायक कम्पनीमार्फत निर्माण सम्पन्न भएको २२ मेगावाटको चिलिमे र ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसीको विद्युत पनि समावेश छ ।
प्राधिकरणको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार निजी लगानीमा निर्माण भएका ११४ आयोजनाले अहिले व्यापारिक उत्पादन गरेर विद्युत बिक्री गरिरहेका छन् । निजी लगानीमा सबैभन्दा पहिले ६० मेगावाटको खिम्ती निर्माण सम्पन्न भई सञ्चालनमा आएको थियो ।
प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानीमा निर्माण भएको खिम्तीले २०७५ साल असार २७ गतेबाट व्यापारिकरूपमा प्राधिकरणलाई विद्युत बिक्री गर्न सुरु गरेको थियो । यो आयोजना सञ्चालनमा आएको अहिले २१ वर्ष पूरा भइसकेको छ । खिम्ती निर्माण सम्पन्न भई २० वर्ष सञ्चालन भएपछि यसको आधा स्वामित्व प्राधिकरणमा आएको छ ।
खिम्तीपछि त्यही वर्ष (२०५७, माघ ११ गते) ४५ मेगावाटको माथिल्लो भोटेकोसी आयोजना सञ्चालनमा आएको थियो । यो आयोजना सञ्चालनमा आएको पनि २० वर्ष नाघिसकेको छ । २०७२ सालको भूकम्पमा क्षतिग्रस्त बन्न पुगेको भोटेकोसीको पुनर्निर्माण गरी पुनः सञ्चालनमा ल्याईको छ ।
प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानीमा निर्माण भएका खिम्ती र भोटेकोसीपछि ११३ वटा आयोजना निर्माण सम्पन्न भई सञ्चालनमा आएका छन् । पछिल्लो पटक रामेछापमा निर्माण भएको ५२.४ मेगावाटको लिखु–४ जलविद्युत आयोजनाको विद्युत प्रसारण प्रणालीमा जोडिएको छ ।
यो आयोजना अहिले परीक्षण उत्पादनको चरणमा छ । आयोजनाले परीक्षण उत्पादनको अवधिभर प्राधिकरणलाई निशुल्क विद्युत दिइरहेको छ । परीक्षणको चरणपछि मात्रै व्यापारिक विद्युत उत्पादन सुरु हुनेछ । चालू आर्थिक वर्षको करिब ४ महिनामा मात्रै लिखु–४ सहित ५७२ मेगावाटका ५ विद्युत आयोजना सञ्चालनमा आएका छन् ।
प्राधिकरणका अनुसार अहिले पनि निजी लगानीमा १३७ विद्युत आयोजना निर्माणाधीन छन् । यी आयोजनाको जडित क्षमता ३ हजार मेगावाट बढी छ । निर्माणको विभिन्न चरणमा रहेका यी आयोजना अबको २ देखि ३ वर्षभित्रमा सम्पन्न हुँदैछन् ।
प्राधिकरणसँग विद्युत खरिद सम्झौता (पिपिए) गरी निर्माणमा जान लागेका ९५ विद्युत आयोजना छन् । यी विद्युत आयोजनाको जडित क्षमता १८ सय २७ मेगावाट रहेको प्राधिकरणले जनाएको छ ।
