काठमाडौँ । ऊर्जा खबरले साताको हरेक शुक्रबार प्रकाशन गर्दै आएको ज्ञानवर्द्धक स्तम्भ ‘ऊर्जा ज्ञान’ अन्तर्गत यो साता हामीले ‘औद्योगिक क्षेत्रमा ऊर्जा उपयोग र यसका आयाम’का विषयमा जानकारी दिने प्रयास गरेका छौँ । अघिल्लो साता ‘ऊर्जा भण्डारण र यसको महत्त्व’का विषयमा जानकारी प्रस्तुत गरेका थियौँ ।
१. उद्योग क्षेत्रमा ऊर्जाको उपभोग
उद्योग क्षेत्रले गर्ने ऊर्जाको उपयोग आर्थिक विकास, पूर्वाधार निर्माण र दिगोपनाका लागि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । सामान्यतया औद्योगिक क्षेत्र सबैभन्दा बढी ऊर्जा उपभोग गर्ने क्षेत्रमध्ये पर्दछ, जसले उत्पादन, प्रशोधन, भण्डारण र ढुवानीका लागि विभिन्न स्रोतका ऊर्जा उपयोग गर्दछ ।
२. उद्योगमा धेरै ऊर्जा खपत गर्ने प्रमुख क्षेत्रहरू
- उत्पादन उद्योगः सिमेन्ट, फलाम/इस्पात, कपडा, खाद्य प्रशोधन आदि ।
- खानी तथा उत्खननः कोइला, खनिज, पेट्रोलियम आदि ।
- निर्माण उद्योगः मेसिनरी उपकरण चलाउन, सामग्री प्रशोधन गर्न ऊर्जा आवश्यक पर्दछ ।
- रासायनिक उद्योगः मल, प्लास्टिक, औषधि आदि बनाउन प्रयोग हुने रसायन उत्पादन ।
- ठूला मेसिन तथा उपकरण उद्योगः फलाम प्रशोधन, धातु पगाल्ने (फाउन्ड्री) कार्य आदि ।
३. ऊर्जाका स्रोत
- विद्युत्ः मेसिन चलाउन, प्रकाश व्यवस्था गर्न, नियन्त्रण प्रणालीहरूका लागि ।
- जैविक इन्धनः कोइला, डिजेल, प्राकृतिक ग्यास आदि (बोयलर र ढुवानीमा प्रयोग) ।
- तापीय ऊर्जाः तताउने, सुकाउने र पगाल्ने प्रक्रियाहरूमा ।
- नवीकरणीय ऊर्जाः जलविद्युत्, वायु ऊर्जा (नयाँ प्रवृत्ति), सौर्य प्यानल, बायोग्यास आदि ।
४. ऊर्जा प्रयोगका ढाँचा
- आधारभूत मागः निरन्तर प्रक्रिया सञ्चालनका लागि दिनरात आवश्यक पर्ने ऊर्जा ।
- उच्च मागः उत्पादनको उतार–चढाव अनुसार आवश्यक पर्ने परिवर्तनशील ऊर्जा ।
- ऊर्जा घनत्वः एकाइ उत्पादनमा कति ऊर्जा खर्च भयो भन्ने मापन (दक्षताको सूचक) ।
५. ऊर्जा दक्षताका अभ्यास
- ऊर्जा सक्षम उपकरणहरूको प्रयोग ।
- अनुकूलन (अप्टिमाइजेसन) गर्न र फोहोर घटाउन स्वचालित ऊर्जा प्रणालीहरू ।
- बर्बाद हुने तातो पुनः प्रयोग गर्ने प्रणाली
- एलइडी बत्ती तथा ऊर्जा घटक (पावर फ्याक्टर) सुधार गर्ने उपकरणहरू ।
- ऊर्जा अडिट गरी प्रयोगको निगरानी र सुधार ।
६. पर्यावरणीय र आर्थिक प्रभाव
- दिगो रूपमा व्यवस्थापन नगरि अत्यधिक ऊर्जा प्रयोगले वातावरणमा नकारात्मक असर पार्छ ।
- ऊर्जा लागतले औद्योगिक नाफामा सीधा असर पार्दछ ।
- हरित उद्योगतर्फको रूपान्तरणले दिगो विकास लक्ष्यमा टेवा पुर्याउँछ ।
७. भविष्यका प्रवृत्ति र दिशा
- स्वच्छ विद्युत् र हरित हाइड्रोजनको प्रयोगद्वारा उद्योगलाई कार्बनमुक्त (डि–कार्बोनाइजेसन) गर्न सकिन्छ ।
- स्मार्ट ग्रिड र डिजिटल निगरानी (मोनिटरिङ) प्रणालीद्वारा ऊर्जा प्रवाह अनुकूल बनाउन सकिन्छ ।
- सौर्य रूफटप, बायोमास जस्ता आफ्नै ठाउँमा उपलब्ध हुने नवीकरणीय ऊर्जामा लगानी गरी उत्पादन र प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
- स्वच्छ ऊर्जा प्रयोगबापत उद्योगलाई सरकारले ऊर्जा कर्जा, कर छुट जस्ता प्रोत्साहनको व्यवस्था गर्न सकिन्छ ।
ऊर्जा खबर
