नेपालको सम्भाव्य ऊर्जा उत्पादनमा हाइड्रो एक्स्पो सहयोगी हुनेछ : विजयसागर प्रधान

नेपाललाई नवीकरणीय तथा हरित ऊर्जाको भण्डार हो । किनभने यहाँ यस्तो ऊर्जा उत्पादनको प्रचुर सम्भावना छ । यसका लागि देशमा उपलब्ध भूबनोट, सौर्यताप, जलप्रवाह तथा वायुवेगको उपलब्धता गुणस्तरीय छ । यति हुँदा हुँदै पनि देश अहिले ऊर्जासम्बन्धी अनेक चुनौतीबाट गुज्रिरहेको छ । विद्युत् उत्पादनको ११३ बर्से इतिहासमा उत्पादन क्षमता ५०० किलोबाटबाट बल्ल करिब ३ हजार मेगावाट पुगेको छ । यद्यपि, देशभित्र पानीको मात्रै स्रोतबाट जलविद्युत् उत्पादन सम्भावना पनि लाखौँ मेगावाट छ । सम्भावनालाई यथार्थमा बदल्न नसक्दा हाल सुख्यायाममा विद्युत् अभाव भोगिरहेका छौँ । वर्षामा भने उत्पादन हुन सक्ने विद्युत्ले बजार पाउने हो कि भन्ने त्रासमा छौँ । यही तथ्यलाई मनन गर्दै आउँदो वैशाख १२, १३ र १४ गते स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादकहरूको संस्था, नेपाल (इपान) सहितका दुई संस्थाको आयोजनामा चौथो हिमालयन हाइड्रो एक्स्पो हुने भएको छ । प्रस्तुत छ, आयोजक मध्येको एक एक्स्पो एन्ड इभेन्ट म्यानेजमेन्ट सर्भिसेज प्रालिका प्रबन्ध निर्देशक विजयसागर प्रधानसँग ऊर्जा खबरले गरेको संक्षिप्त कुराकानी : 

आसन्न चौथो हिमालयन हाइड्रो एक्स्पोको तयारी कसरी अघि बढिरहेको छ ?

हामीले यो एक्स्पो चौथो पटक गर्न लागेका हौँ । यसमा स्टलहरूलाई हामीले हल ‘ए’, हल ‘बी’ र हल ‘सी’ गरी ३ वर्गमा छुट्याएका छौँ । हल ‘ए’, हल ‘बी’ का सबै स्टल बुकिङ भइसकेका छन् । हल ‘सी’ का चाहिँ केही स्टल बाँकी छन् । हेभी इक्विमेन्टहरूका लागि छुट्याइएका स्टलहरू केही बाँकी छन् । अझै पनि बुकिङ हुने क्रम जारी नै छ ।

एक्स्पोमा विश्वका कुनकुन देशका कम्पनीहरू सहभागी हुन्छन् ?

नेपालको जलविद्युत् उत्पादनमा प्रयोग हुने धेरैजसो सामान विदेशबाट नै आउँछन् । त्यसो हुँदा भारत, चीन, जर्मनी, अमेरिकालगायत देशका कम्पनीहरू सहभागी हुन्छन् । कतिपय एजेन्सीमार्फत पनि सम्पर्कमा आएका छन् । त्यस्तै, देशभित्रका बैंक तथा वित्तीय संस्था, बिमा कम्पनीहरू, सेयर बजारका ब्रोकर कम्पनीहरूलाई पनि समेट्ने कोसिस गरिरहेका छौँ । त्यसो हुँदा विद्युत् उत्पादनसँग सरोकार राख्ने र गाँसिएर काम गर्ने गरेका सबै पक्षको उपस्थिति यो एक्स्पोमा हुन्छ भन्ने लागेको छ । यसमा धेरैजसो भारतीय कम्पनीहरूको सहभागिता रहन्छ । किनभने, भारत हामीसँग ऊर्जा विकास र ऊर्जा खपतको विषयमा गाँसिएको छ । ऊर्जा आदान–प्रदानको अन्तरदेशीय प्रणाली पनि भारतसँग गाँसिएको छ । त्यसो हुँदा भारतीय कम्पनीहरूको सहभागिता बढी हुनु स्वभाविक पनि हुन्छ ।

हाइड्रो एक्स्पोमा हाइड्रो पावरबाहेक अन्य ऊर्जा क्षेत्रका कम्पनीहरूको सहभागिता चाहिँ कस्तो रहन्छ ?

यसमा हाइड्रोबाहेक पनि विद्युत् उत्पादनका सबै खोल स्रोतसँग सम्बन्धित कम्पनीहरूको सहभागिता रहने छ । काठमाडौँ विश्वविद्यालयले नेपाल आयल निगमको सहयोगमा केही सयमअघि मात्रै नेपालमै उत्पादित हरित हाइड्रोजन ग्यासले कार चलाउने सफलता पाइएको छ । यो उपलब्धिलाई पनि हामीले प्रदर्शनीको रूपमा एक्स्पोमा ल्याएर ३ दिनसम्म कार चलाएर सबैलाई देखाउने र बुझाउने तयारी गरेका छौँ । हाम्रा प्रमुख अतिथि र अतिथिहरूलाई पनि हाइड्रोजन कारमा चढाउने लक्ष्य लिएका छौँ । त्यस्तै, सोलार, वायुसहित अन्य सबै किसिमका ऊर्जाका स्रोतका कम्पनीले पनि यस एक्स्पोमा सहभागी हुन सक्नेछन् । त्यस्तै, ऊर्जा खपत गर्ने विद्युतीय गाडीसहितका विषय पनि यो एक्स्पोमा सहभागी हुनेछन् ।

अन्य एक्स्पो र हाइड्रो एक्स्पोमा के कति फरक पाउनुहुन्छ ?

उपभोग्य वस्तु, फर्निचर जस्ता एक्स्पोहरूमा मानिसले राम्रो लागेको वस्तु तथा सेवा तत्काल खरिद गर्न सक्छन् । त्यस्ता एक्स्पोमा कति व्यापार भयो भन्ने तथ्यांकहरू पनि आउँछन् । तर, हाइड्रो एक्स्पो तत्काल सामान किनिहाल्ने र खाने तथा प्रयोग गरिहाल्ने खालको होइन । यहाँ आएर अवलोकनकर्ताले विद्युत् उत्पादनका लागि आवश्यक वस्तु तथा सेवाको उपलब्धता, गुणस्तरलगायतका विषयमा जानकारी हासिल गर्ने अवसर पाउँछन् । एउटै छातामुनि सबैले विद्युत् उत्पादनका धेरैजसो विषय बुझ्न सजिलो हुन्छ भन्ने अपेक्षा गरेका छौँ ।
अन्य एक्स्पोमा धेरैजसो वस्तु तथा सेवा विदेशी हुने गरेका छन् । तर, यो एक्स्पोमा हामीले हाम्रो देशको जल, सौर्य, वायु जस्ता स्रोतलाई कच्चा वस्तुको रूपमा प्रयोग गरी बिजुली उत्पादन गर्ने विषयमा बुझ्ने–बुझाउने गर्छौैँ । हाल ३ हजार मेगावाट मात्रै उत्पादन भए पनि सबै स्रोतबाट गरी लाखौँ मेगावाट विद्युत् उत्पादनको सम्भावना नेपालमा छ । त्यो सम्भावनालाई विश्वमै उजागर गरेर ऊर्जाको विकास गर्ने र ऊर्जामार्फत समृद्धि हासिल गर्ने विषयमा यो एक्स्पोले महत्त्वपूर्ण योगदान गर्न सक्ने अपेक्षा गरेका छौँ ।

एक्स्पोमा कुनकुन क्षेत्रका अवलोकनकर्ताहरू आउँछन् भन्ने अपेक्षा गर्नुभएको छ ?

यो एक्स्पो विद्युत् उत्पादनसँग सम्बन्धित सबै पक्ष र यसबारे बुझ्ने चाहना राख्ने सबैका लागि हो । यसबारे अध्ययन गर्दै गरेका विद्यार्थीहरूका लागि हो । बिजुली उपभोग गरिरहनु भएका उपभोक्ताहरूका लागि पनि हो । जलविद्युत्‌मा लगानी गरेका हजारभन्दा बढी प्रवर्द्धकहरूका लागि हो । त्यस्तै, जलविद्युत् कम्पनीहरूमा लगानी गरेका करिब ६० लाख सेयरधनीका लागि पनि यो एक्स्पो महत्वपूर्ण हुन सक्छ । तर, सबैले चाहेर पनि यो एक्स्पोमा आउन तथा भ्रमण गर्न पाउने अवस्था नबन्न सक्छ । सकेसम्म धेरै मानिस आएर अवलोकन गरिदिए हुथ्यो भन्ने हाम्रो चाहना हो ।

विगतका एक्स्पोसँग आसन्न चौथो हिमालयन हाइड्रो एक्स्पो आयोजनाको सन्दर्भलाई कसरी तुलना गर्नुहुन्छ ?

हामीले पहिलो हाइड्रो एक्स्पो आयोजना गर्दा नेपालको विद्युत् उत्पादन क्षमता जम्मा ७ सय मेगावाट थियो । त्यतिबेला हामी पूर्ण रूपमा लोडसेडिङको अवस्थामा थियौँ । त्यतिबेला एक्स्पो आयोजना गर्नेबारे कुरा गर्न जाँदा यस्तो लोडसेडिङमा हाइड्रो एक्स्पो आयोजना किन गर्ने ? भन्ने प्रश्नहरू हामीमाथि गरिन्थ्यो । त्यो बेला हामीले लोडसेडिङ अन्त्य गर्नैका लागि पनि जलविद्युत् उत्पादन गर्नुपर्छ । त्यसबारे एकैठाउँबाट सबै जानकारी लिन र सम्बन्ध, सहकार्य विस्तार गर्न हाइड्रो एक्स्पो आयोजना गर्नुपर्छ भनेर हामीले भन्ने गरेका थियौँ ।

कतिपयले त सयौँ वर्षमा पनि जम्मा हजार मेगावाट उत्पादन गर्न नसकेको ठाउँमा हाइड्रो उपकरण तथा प्रविधिको माग के होला र ? भन्ने प्रश्न गरे । यी सबै प्रश्नको चित्तबुझ्दो जवाफ दिएर हामीले एक्स्पो आयोजना गर्न सकेका थियौँ । आज २०२४ मा आउँदा हामीसँग ३००० मेगावाट उत्पादन क्षमता भएको छ । त्यस्तै, सुख्यायामा आयात गर्नुपर्ने र बर्खायाममा बिक्री गर्नुपर्ने असन्तुलित उत्पादनको चुनौती भोगिरहेका छौँ । अर्कोतिर बिजुलीको आन्तरिक बजार बढाउन गत वर्षदेखि सरकार र निजी क्षेत्रले विद्युतीय सवारीको प्रवर्द्धन गरिरहेका छन् । विद्युतीय भान्साको प्रवर्द्धन गरिरहेका छन् । त्यसो हुँदा हाम्रो बढ्दो बजारका कारण यहाँ विद्युत्सँग सम्बन्धित उपकरण तथा सामग्रीको एक स्थानमा प्रदर्शन गर्ने गरी हामीले एक्स्पो आयोजना गरेका छौँ । यो विल्कुलै फरक सन्दर्भ छ ।

यो एक्स्पोका विशेष आकर्षण चाहिँ के छन् ?

इन्जिनियरिङ र व्यवस्थापन क्याम्पसका विद्यार्थीहरूले निर्माण गरेका विद्युत्सँग सम्बधित परियोजनाहरू पनि प्रदर्शनीमा राख्ने छौँ । उत्कृष्ट परियोजनालाई ४४ हजार, २२ हजार र ११ हजार पुरस्कार पनि दिनेछौँ । त्यस्तै, अर्को ‘समृद्धिका लागि हरित ऊर्जा’ भन्ने नारामा केन्द्रित रहेर २ मिनेटको भिडियो बनाउने प्रतियोगिता आयोनजा गरेका छौँ । उक्त प्रतियोगितामा पनि उत्कृष्ट हुनेलाई ४४ हजार, २२ हजार र ११ हजार पुरस्कार पनि दिन्छौँ । एक्स्पोको पहिलो दिन हामीले स्काइवाक भएको स्थान कमलादीबाट ‘आफ्नो बिजुली आफैँ प्रयोग गरौँ’ भन्ने नाराका साथ २६ किलोमिटर विद्युतीय सवारी र्याली आयोजना गर्ने छौँ । यसले इभीबारे सचेतना जगाउने अपेक्षा गरेका छौँ । त्यस्तै, मेलामा जलविद्युत्सँग सम्बन्धित छलफलका विभिन्न सत्रहरू पनि आयोजना गर्ने भएका छौँ ।