नरेश श्रेष्ठ
जलविद्युत् बीमाका लागि ‘नेपाल बीमा प्राधिकरण (नेपाल सरकार)’ को नीतिलाई बीमा लेख धारक (अथवा जलविद्युत् लगानीकर्ता) को दृष्टिकोणबाट सुक्ष्म ढंगले नियाल्दा जलविद्युत् क्षेत्रले विविध समस्याहरू भोगिरहेको देखिन्छ । जलविद्युत् उद्योगलाई बीमाबाट साँच्चिकै सुरक्षित बनाउनका लागि कतिपय विषयमा ध्यान पुर्याउन जरुरी छ त ?
जलविद्युत् उद्योगले बीमा कम्पनीहरूबाट भोगिराखेको जल्दाबल्दा समस्याहरू यहाँ उल्लेख गर्न सकिन्छ ।
१. बीमा दावी नदिने
२. क्षतिभन्दा निकै कम दिने
३. क्षतिपूर्ति दिन ढिला गर्ने
उल्लिखित समस्याहरू किन आइरहेका छन् ? यिनको सामाधान कसरी गर्ने ? यस्ता समस्या बीमा कम्पनीहरूले जानीजानी वा मनोमानी हिसाबले उत्पन्न गरेका हुन वा जलविद्युत् कम्पनीका पनि कमजोरी छन् ? जसका कारण उल्लिखित समस्याहरू दोहोरिइरहेका छन् ।
क्षति बमोजिम दावी नपाउनु, पाए पनि थोरै पाउनु र ढिला पाउनुमा हामीले बीमा कम्पनीलाई दोष दिएर बसेका हुन्छौँ । कतिपय मामिलामा यस्तो हुन सक्छ तर अधिकांशतः त्यस्तो हुँदैन । त्यस्ता समस्या सामाधानका लागि बीमा कम्पनीले होइन जलविद्युत् उद्योगले केही विषयमा सुधार ल्याउन अत्यन्त जरुरी देखिन्छ ।
बीमा कम्पनीहरू भौतिक क्षतिको क्षतिपूर्ति दिन नै बसेका हुन्छन् तर जलविद्युत्कै कमीकमजोरीले गर्दा क्षति बराबरको दावी लिन सकिरहेका हुँदैनन् । किनकि, बीमा कम्पनीको नियामक निकाय (नेपाल बीमा प्राधिकरण) ले बीमा कम्पनीहरूलाई दुइटा कुरा स्पष्ट भनेको हुन्छ ।
क) प्रक्रिया पुगेको दावीलाई तुरुन्त फर्स्याैट गर्नु ।
ख) प्रक्रिया नपुगेको दावीलाई फर्स्याैट गरेमा कारबाही हुनु ।
प्रायः सबै क्षतिहरूमा जलविद्युत्कै कमी–कमजोरी देखिन्छ । जसले गर्दा बीमा कम्पनीले दावी फर्स्याैट गर्न सक्दैनन् । त्यसकारण, क्षति अनुसारको दावी पाउनका लागि निम्न कुराहरूमा ध्यान पर्याउन जरुरी छ ।
बीमा प्राधिकरणले सम्पत्ति बीमाका लागि सम्पत्तिको प्रकृति अनुसार ६/७ प्रकारको बीमालेख उपलब्ध गराएको छ । जसमध्ये जलविद्युत्ले उपयुक्त सम्पत्ति बीमालेख खरिद गर्नुपर्छ । सम्पत्ति विवरण उपलब्ध गराउँदा हालको बजार मूल्य अनुसार परिमार्जन गरेको हुनुपर्छ र सम्पत्तिको जोखिम बीमालेखमा समेट्नुपर्छ । त्यस्तै, बीमाको शुल्क (प्रिमियम) लाई कहिले पनि जोगाउन वा कम गर्न खोज्नु हुँदैन । किनकि, आज थोरै प्रिमियम जोगाउँदा भोलि दैवी विपत्ति पर्दा धेरै रकम नोक्सानी हुन जान्छ ।
अन्त्यमा, क्षति भएको सम्पत्ति अविलम्ब (प्रक्रिया पुर्याएर) मर्मत गर्ने र सोको जानकारी तथा कम्पनीले मागेका आवश्यक कागजातहरू समयमै उपलब्ध गराउने गर्नुपर्छ । यी पक्षमा मात्र ध्यान दिन सकेमा जलविद्युत् उद्योगमा देखिएका बीमा दावी सम्बन्धी समस्याहरूको समाधान हुन्छ ।
लेखक, एवान रिइन्स्योरेन्स ब्रोकरका नायब प्रमुख कार्यकारी अधिकृत हुन् ।
