नरेश श्रेष्ठ
जलविद्युत् बिमाका लागि नेपाल बिमा प्राधिकरण अर्थात् सरकारको नीतिलाई बिमालेख धारक (जलविद्युत् लगानीकर्ता) को दृष्टिकोणबाट सुक्ष्म ढङ्गले नियाल्दा जलविद्युत् क्षेत्रले विभिन्न समस्या भोगिरहेको देखिन्छ । जलविद्युत् उद्योगलाई बिमाबाट साँच्चिकै सुरक्षित बनाउनको लागि कुनकुन कुरामा ध्यान पुर्याउन जरुरी छ त ? जलविद्युत् उद्योगले बिमा कम्पनीहरूबाट भोगिराखेको जल्दोबल्दो समस्या अथवा आजको दिनमा जलविद्युत् उद्योगले भोगिराखेका प्रमुख समस्याहरू यसप्रकार छन् ।
१. बिमा दाबी नदिने
२. क्षतिभन्दा निकै कम दिने
३. क्षतिपूर्ति दिन ढिला गर्ने
उल्लिखित समस्याहरू किन आइरहेका छन् ? यी समस्याहरूको सामाधान कसरी गर्ने ? यस्ता समस्या बिमा कम्पनीहरूले जानाजानी वा मनोमानी हिसाबले उत्पन्न गरेका हुन् ? वा, जलविद्युत् कम्पनीहरूका पनि कमजोरी छन् ? त्यही कारणले समस्याहरू आइरहेका छन् ।
क्षति बमोजिम दाबी नपाउनु, पाए पनि थोरै पाउनु र ढिला गरी पाउनुमा हामीले बिमा कम्पनीलाई दोष दिएर बसेका हुन्छौँ । कुनै मामिलामा बिमा कम्पनीहरू दोषी हुन पनि सक्छन् तर अधिकाँश त्यस्तो हुँदैन । त्यसको सामाधानको लागि बिमा कम्पनीले होईन जलविद्युत् उद्योगले केहि कूरामा सुधार ल्याउन अत्यन्त जरुरी देखिन्छ ।
बिमा कम्पनीहरू भौतिक क्षतिको क्षतिपूर्ति दिन नै बसेका हुन्छन् तर जलविद्युत्कै कमी कमजोरीका कारण क्षति बराबरको दाबी लिन सकिराखेका हुँदैनन् । किनकि, बिमा कम्पनीको नियामक निकाय (नेपाल बिमा प्राधिकरण) ले बिमा कम्पनीलाई दुईटा कुरा स्पष्ट भनेको हुन्छ ।
क) प्रक्रिया पुगेको दाबी तुरुन्त फछ्र्यौट गर्नु ।
ख) प्रक्रिया नपुगेकोलाई फछ्र्यौट गरेमा कारबाही हुन्छ ।
प्रायः सबै क्षतिहरूमा जलविद्युत्कै कमी कमजोरी देखिन्छ, जसले गर्दा बिमा कम्पनीले दाबी फछ्र्यौट गर्न सक्दैनन् । त्यसकारण, क्षति अनुसारको दाबी पाउनका लागि निम्न कुराहरूमा ध्यान पुर्याउन जरुरी छ ।
बिमा प्राधिकरणले सम्पत्ति बिमाका लागि सम्पत्तिको प्रकृति अनुसार ६/७ प्रकारका बिमालेख उपलब्ध गराएको छ । जसमध्ये जलविद्युलाई उपयुक्त सम्पत्ति बिमालेख खरिद गर्नु पर्दछ । सम्पत्ति विवरण उपलब्ध गराउँदा हालको बजार मूल्यअनुसार परिमार्जन गरेको हुनुपर्छ । सम्पूर्ण जोखिमहरू बिमालेखमा समेट्नुपर्छ । त्यस्तै, बिमाको शुल्क (प्रिमियम) लाई कहिले पनि जोगाउन वा कम गर्न खोज्नु हुँदैन । किनकि, आज थोरै प्रिमियम जोगाउँदा भोलि दैवी विपत्ति पर्दा धेरै रकमको नोक्सानी हुन जान्छ ।
अन्त्यमा, क्षति भएको सम्पत्ति अविलम्ब (प्रक्रिया पुर्याएर) मर्मत गर्ने र सोको जानकारी तथा कम्पनीले मागेका आवश्यक कागजातहरू समयमै उपलब्ध गराउने गर्नुपर्छ । यति कुरामा मात्र ध्यान दिन सकेमा पनि जलविद्युत् उद्योगमा देखिएका बिमा दाबी सम्बन्धी समस्याहरू समाधान हुँदै जान्छन् ।
लेखक, एवान रिईन्स्योरेन्स ब्रोकर कम्पनीका नायब प्रमुख कार्यकारी अकिकृत हुन् ।
