ब्याट्री स्वापिङ र विद्युतीय सवारी चार्जिङ स्टेसन के हाे ? 

काठमाडौँ । ऊर्जा खबरले हरेक शुक्रबार प्रकाशन गर्दै आएको ज्ञानवर्द्धक स्तम्भ ‘ऊर्जा ज्ञान’ अन्तर्गत  यो साता हामीले ‘ब्याट्री स्वापिङ र विद्युतिय् चार्जिङ स्टेसन’ विषयमा जानकारी दिने प्रयास गरेका छौँ । अघिल्लो साता ‘आइइएक्स मार्फत नेपाल–भारत ऊर्जा व्यापारका आयाम’ विषयमा जानकारी प्रस्तुत गरेका थियौँ ।

१.ब्याट्री स्वापिङ भनेको के हो ?

उत्तरः ब्याट्री स्वापिङ भनेको एउटा प्रक्रिया हो, जसमा विद्युत् सवारी साधनले प्रयाेग गरिरहेको ब्याट्रीलाई चार्ज गर्नुकाे सट्टा स्वापिङ स्टेसनमा गएर तुरुन्तै पूर्ण चार्ज भएको अर्को ब्याट्रीसँग फेर्न सकिन्छ ।

मुख्य विशेषता

-छिटो इन्धन जस्तै भरिने सुविधाः पेट्रोल पम्पमा इन्धन भर्ने जस्तै २–५ मिनेटमै ब्याट्री फेर्न सकिन्छ ।
- मानकीकरणः जब विभिन्न कार मोडेलका ब्याट्री आकार र कन्ट्रोलरहरू एउटै हुन्छन्, तब यो विधि अझ उपयुक्त हुन्छ ।
- स्वामित्व मोडेलः प्रयोगकर्ताले ब्याट्रीको स्वामित्व लिनुपर्दैन, बरु ‘ब्याट्री सेवा’मा सदस्यता लिन सक्छन् ।
-ऊर्जा व्यवस्थापनः स्वापिङ स्टेसनहरूले प्रायः राति वा माग कम हुने समयमा ब्याट्री चार्ज गर्छन्, जसले ग्रिडमा दबाब घटाउँछ । 

लाभ

-समय बचतः ट्याक्सी, डेलिभरी साधन तथा सार्वजनिक यातायातका लागि विशेष उपयोगी हुन्छ । 
-कम प्रारम्भिक लागतः सवारी साधन किन्ने व्यक्तिले महँगो ब्याट्री छुट्टै किन्नु नपर्ने हुँदा इभीको लागत सस्तो पर्छ ।
-ग्रिड स्थिरताः स्वापिङ स्टेसनहरू ऊर्जा भण्डारण केन्द्रको रूपमा प्रयोग भएर ग्रिडलाई सहयोग गर्न सक्छन् ।

चुनौती

-उच्च पूर्वाधार लागतः स्वचालित स्टेसनहरूको सञ्जाल बनाउन धेरै लगानी लाग्छ ।
-ब्याट्री अनुकूलताः विभिन्न कम्पनीहरूले फरक आकार र प्रविधिका ब्याट्री प्रयोगगर्ने हुँदा जटिलता हुन्छ ।
-व्यापार मोडेलको जोखिमः सफल हुन इभी निर्माता, विद्युत् आपूर्तिकर्ता र स्टेसन सञ्चालकबीच सहकार्य आवश्यक हुन्छ ।
-प्रविधि विकासः छिटो चार्जिङ प्रविधि बढ्दै गएपछि स्वापिङ प्रणालीलाई चुनौती हुन सक्छ ।

विश्वका उदाहरण

- चीनः सरकारको सहयोगमा नियाे र बिएआइसी जस्ता कम्पनीहरूले ठूलो मात्रामा स्वापिङ नेटवर्क सञ्चालन गरिरहेका छन् ।
-भारतः शहरभित्रको यातायातका लागि मुख्यतया दुईपाङ्ग्रे र तीनपाङ्ग्रे (रिक्सा, स्कुटर) सवारी साधनलाई लक्षित ।
-युरोप र अमेरिकाः खासै चासो छैन तर केही परीक्षणात्मक कार्यक्रमहरू फ्लीटका लागि सञ्चालनमा छन् ।

२. चार्जिङ स्टेसन भनेको के हो ?

उत्तरः चार्जिङ स्टेसन भन्नाले विद्युत् सवारी साधन, प्लग–इन हाइब्रिड सवारी साधन तथा कहिलेकाहीँ ई–बाइकहरूले आफ्नो ब्याट्री चार्ज गर्ने स्थानलाई जनाउँछ । यी पेट्रोल/डिजेल इन्धन स्टेसन जस्तै नै तर विद्युत् आपूर्ति गर्ने केन्द्र हुन् ।

चार्जिङ स्टेसनका प्रकार

चार्जिङ स्टेसन प्रायः चार्जिङ गतिसँग सम्बन्धित हुन्छन्ः

१. लेभल १ चार्जिङ

- भोल्टेजः १२० भोल्ट (साधारण घरायसी प्लग, मुख्यतः उत्तर अमेरिकामा प्रचलित)
-गतिः प्रतिघण्टा करिब ५–१० किलोमिटर चल्ने शक्ति थपिन्छ ।
-उपयुक्त स्थानः घरमै रातभर चार्ज गर्न ।

२. लेभल २ चार्जिङ

-भोल्टेजः २०८–२४० भोल्ट
-गतिः प्रतिघण्टा करिब २०–४० किलोमिटर चल्ने शक्ति थपिन्छ ।
-उपयुक्त स्थानः घर (विशेष चार्जरमार्फत), कार्यस्थल, सपिङ मल, होटल आदिमा ।

३. लेभल ३/फास्ट चार्जिङ

- शक्तिः ५० किलोवाट देखि ३५० किलोवाट सम्म ।
- गतिः २०–४० मिनेटमा ८०% ब्याट्री चार्ज गर्न सक्ने ।
- स्थानः राजमार्ग, ठूला व्यावसायिक क्षेत्र, सहर–सहर बीचका मार्गमा ।

चार्जिङ पूर्वाधारका प्रकार

- सार्वजनिक चार्जिङ स्टेसनः शहर, मल, होटल, राजमार्गमा ।
- निजी चार्जिङ स्टेसनः घर, कार्यालय वाकम्पनीको पार्किङमा ।
- ब्याट्री स्वापिङ स्टेसन (वैकल्पिक): चार्ज गर्ने सट्टा, खाली ब्याट्रीलाई केही मिनेटमै चार्ज भएको ब्याट्रीसँग फेर्ने ।

चार्जिङ स्टेसनको महत्त्व

- इभीको प्रयोगलाई व्यापक बनाउन मद्दत गर्छ, ।
- स्वच्छ ऊर्जामा रुपान्तरण र कार्बन उत्सर्जन घटाउन सहयोग पुर्‍याउँछ ।
- सौर्य, वायु वा जलविद्युत् स्रोतसँग जोडेर दिगो यात्रा सम्भव हुन्छ ।
- स्मार्ट ग्रिड प्रणालीको हिस्सा बन्न सक्छ, जहाँ इभीले आवश्यक परे बिजुली फिर्ता आपूर्ति गर्न सक्छ (भि टु जीः गाडीबाट ग्रिड) ।