डिजेल पावर प्लान्ट र यसका फाइदा–बेफाइदा

काठमाडौँ । ऊर्जा खबरले हरेक शुक्रबार प्रकाशन गर्दै आएको ज्ञानवर्द्धक स्तम्भ ‘ऊर्जा ज्ञान’ अन्तर्गत यो साता हामीले डिजेल पावर प्लान्ट र यसका फाइदा–बेफाइदाबारे विषयमा जानकारी दिने प्रयास गरेका छौँ । अघिल्लो साता नवीकरणीय ऊर्जा र यसका स्रोतबारे जानकारी दिएका थियौँ ।

(१) डिजेल पावर प्लान्ट भनेको के हो ?

उत्तरः डिजेल पावर प्लान्ट एक प्रकारको तापीय ऊर्जा उत्पादन गर्ने आयोजना हो । जहाँ बिजुली उत्पादन डिजेलले चल्ने मेसिनमार्फत गरिन्छ । यस्ता प्लान्टहरू प्रायः जगेडा विद्युत् आपूर्तिका लागि ‘ब्याकअप पावर’का रूपमा वा विद्युत् सञ्जालमा नजोडिएका टाढाका स्थानहरूमा प्रयोग गरिन्छ ।

(२) डिजेल पावर प्लान्ट मुख्य भागहरूः

• डिजेल इन्जिनः यो एक प्राथमिक शक्ति उत्पादन गर्ने घटक हो, जसले इन्धन जलाएर यान्त्रिक ऊर्जा उत्पादन गर्छ ।
• अल्टरनेटर (जेनेरेटर) : इन्जिनबाट प्राप्त यान्त्रिक ऊर्जालाई विद्युत् ऊर्जामा रूपान्तरण गर्छ ।
• इन्धन प्रणालीः डिजेल सञ्चित गरी इन्जिनसम्म पुर्‍याउने कार्य गर्छ ।
• हावा आपूर्ति र निकास प्रणालीः यसले इन्धन जलाउन सफा हावा आपूर्ति गर्छ र निकास हुने ग्यास बाहिर निकाल्छ ।
• चिस्याउने प्रणाली : इन्जिनको अतिरिक्त ताप हटाउँछ (प्रायः पानी वा हावाबाट चिस्याइन्छ) ।
• घर्षण न्यूनीकरण प्रणाली (लुब्रिकेसन प्रणाली) : इन्जिनको सहज सञ्चालन सुनिश्चित गर्न घर्षण घटाउने काम गर्छ ।
• नियन्त्रण प्यानलः विद्युत् भोल्टेज, फ्रिक्वेन्सी, तापक्रम आदि जस्ता मानहरू नियमन र निगरानी गर्छ ।
• सुरुआत प्रणालीः सामान्यतः ब्याट्रीद्वारा सञ्चालित हुन्छ र इन्जिन चलाउन विद्युत् मोटर प्रयोग गर्छ ।

(३) डिजेल पावर प्लान्टको फाइदाहरूः

    १. छिटो चालु र बन्द गर्न सकिनेः यो छिटो चालु गर्न र बन्द गर्न सकिने भएकाले आकस्मिक अवस्था वा ब्याकअप पावरका लागि उपयुक्त हुन्छ ।
    २. सरल डिजाइन र सजिलो जडानः अन्य पावर प्लान्टहरू (जस्तै थर्मल वा हाइड्रो) सँग तुलना गर्दा कम्प्याक्ट र जडान गर्न सजिलो हुन्छ ।
    ३. कम पानीको आवश्यकता : चिस्याउन कम पानी चाहिन्छ, जसले गर्दा पानीको अभाव भएका ठाउँहरूमा उपयोगी हुन्छ ।
    ४. आंशिक लोडमा उच्च कार्यक्षमता : आंशिक लोडमा पनि राम्रो प्रदर्शन गर्छ ।
    ५. कम पूँजी लागत : ठूला थर्मल वा जलविद्युत् केन्द्रहरूभन्दा निर्माण लागत सस्तो हुन्छ ।
    ६. चलायमान (मोबाइल) बनाउन सकिने : पोर्टेबल बनाउन सकिने भएकाले दुर्गम स्थानहरू वा     अस्थायी निर्माण स्थलहरूमा उपयोगी हुन्छ ।
    ७. भरपर्दोः पावर कट वा प्रणालीमा समस्या आउँदा भरपर्दो रूपमा विद्युत् आपूर्ति गर्न सकिन्छ ।

(४) डिजेल पावर प्लान्टका बेफाइदाहरू :

१. उच्च सञ्चालन लागतः डिजेलको इन्धन लागत उच्च हुने भएकाले उत्पादित विद्युत् प्रतिएकाइ लागत पनि महँगो पर्छ ।
२. सीमित क्षमताः ठूलो मात्रामा विद्युत् उत्पादनका लागि उपयुक्त हुँदैन; सामान्यतया साना वा मध्यम लोडका लागि प्रयोग गरिन्छ ।
३. वायु प्रदूषणः कार्बन मोनोअक्साइड, नाइट्रोजन अक्साइड र कण पदार्थ जस्ता प्रदूषक तत्त्वहरू उत्सर्जन गर्छ, जसले वातावरणीय समस्या सिर्जना गर्छ ।
४. आवाज प्रदूषणः डिजेल इन्जिनको कारण धेरै आवाज पैदा हुन्छ, जसलाई न्यूनीकरण गर्न उचित साउन्ड प्रुफिङ आवश्यक पर्छ ।
५. नियमित मर्मतसम्भार आवश्यक : इन्जिन र यसको विभिन्न भागहरू राम्रो अवस्थामा राख्नका लागि दक्ष जनशक्तिबाट नियमित मर्मतसम्भार आवश्यक पर्छ ।
६. नवीकरणीय नभएको इन्धनमा निर्भरताः डिजेल जस्तो नवीकरणीय नभएको जीवाश्म इन्धनमा निर्भर रहनुपर्छ, जसको मूल्य बजारको उतारचढावमा भर पर्छ ।