पूर्णबहादुर परियार
चीन र भारतले चाँडै नै नवीकरणीय ऊर्जा मापन गर्दैछन् र दुवै आफ्नो जलवायु लक्ष्य पूरा गर्ने ट्रयाकमा पुग्दैछन् । नयाँ अमेरिकी प्रशासनको जलवायु नीतिले लगानीको वातावरणलाई बाधा पुर्याउन सक्छ तर नवीकरणीय ऊर्जाका लागि राम्रा सम्भावनाहरू काबुमा राख्न सक्ने आधारहरू पनि देखिन्छन् । पेरिस सम्झौता जलवायु लक्ष्यमा पुग्न, २ डिग्री सेल्सियस तापक्रममा रहन, उत्सर्जन आगामी वर्षहरूमा चरम सीमामा हुनुपर्छ र २०५० सम्म शून्यमा झर्नुपर्छ।
चीन, भारत र अमेरिकाले यो लक्ष्य हासिल गर्न मुख्य भूमिका खेल्छन् । विश्वव्यापी कार्बन उत्सर्जनको ५०% भन्दा बढी र नवीकरणीय ऊर्जाका लागि सबैभन्दा ठूलो बजार हो । पेरिस सम्झौताको तापक्रम सीमाभित्र रहन चीन र अमेरिकाको लगानी लगभग दोब्बर, भारतमा पनि तीन गुणा हुनुपर्छ। कोभिड-१९ भन्दा अगाडिको मात्र सौर्य ऊर्जामा क-कसले प्रगति गरे ?
१. चीन सबैभन्दा ठूलो जनसंख्या र कार्बन उत्सर्जनकर्ता : नवीकरणीय ऊर्जामा चीनको स्पष्ट प्रतिबद्धता उत्साहजनक छ।चीनको राष्ट्रिय ऊर्जा प्रशासनका अनुसार देशले सन् २०१९ मा ३०.१ गिगावाटभन्दा बढी फोटोभोल्टाईक (पीभी) क्षमताको स्थापना गरेको छ । जसले यसको कूल स्थापना क्षमता २०५.२ गिगावाटमा पुर्याएको छ।
यो (पीभी) क्षमता चीनका लागि आफ्नो बजार अग्रस्थानमा कायम राख्नका लागि पर्याप्त छ र चिनियाँ बजारले कूल विश्वव्यापी स्थापनाहरूको २७% प्रतिनिधित्व गर्दछ। यद्यपि, यो नोट गर्न रोचक छ कि, सन् २०१७ मा चीनको बजार हिस्सा ५१% थियो । धेरैजसो फोटो भोल्टाईक उत्पादनहरू वा सौर्य प्यानलहरू, ठूलो क्षमतामा विध्युत उत्पादन गरी बिक्री गर्ने विशाल सौर्यफार्महरूद्वारा दुर्गम क्षेत्रहरूमा स्थापना भइरहेका छन् ।
स्याटेलाइट तस्विरहरूले यी विशाल सौर्यफार्महरूको अविश्वसनीय वृद्धि देखाउँदछ जुन सम्पूर्ण चीनमा बिस्तार जारी छ। चीनको सौर्य ऊर्जामा भएको तीव्र वृद्धिले देशको बिजुलीको उच्च आवश्यकता पूरा गर्नुका साथै वायु प्रदूषणकाे गम्भीर संकट कम गर्ने देखाउँछ । केही राष्ट्रहरूले सौर्य प्यानलहरू स्थापना गर्न प्रोत्साहन कोष (इन्सेन्टिव ) रोकेका छन् भने चीन सरकारले आक्रामकरूपमा वित्तीय संस्थाहरूलाई सौर्य स्थापनाका लागि यस्ताे कोष दिँदै जोडतोडले प्राेत्साहित गरिरहेको छ।
२. संयुक्त राज्य अमेरिका : संयुक्त राज्य लेग्रिड र आवासीय भवनहरूमा जडान विस्तार गरेर सौर्य ऊर्जामा अग्रणी भूमिका निर्वाह गर्दै आफ्नो स्थिति सुधार गर्न जारी राखेको छ । धेरैजसो वृद्धि आवासीय क्षेत्रलाई दिइएको पर्याप्त सरकारी प्रोत्साहन कोष (इन्सेन्टिव) को श्रेय हो ।जुन द्रुतरूपमा बढिरहेको बजार खण्ड हो । सन् २०१९ मा यूएस उपयोगिता क्षेत्रले सन् २०१८ को तुलनामा जडित क्षमतामा ३७% वृद्धि देख्यो ।
आवासीय बजारले सन् २०१८ को तुलनामा सन् २०१९ मा १५% द्वारा स्थापित क्षमता बढ्यो । २०१९ का लागि कूल नयाँ जडित क्षमता १३.३ गिगावाटमा पुग्यो । जसले जम्माजम्मी अमेरिकामा ७५.९ गिगावाट पुर्यायो । सौर्य ऊर्जाकाे लागत गैर-नवीकरणीय स्रोतहरूको तुलनामा सस्तो हुने हुँदा अमेरिकी उत्पादन आगामी वर्षहरूमा बढ्दै जाने अपेक्षा गरिएको छ।
३. भारतमा फोटो भोल्टाईक (पीभी) : फोटो भोल्टाईक (पीभी) क्षमतामा भारतको स्थिर वृद्धि प्रभावशाली छ । धेरै वर्षको केन्द्रित प्रयासपछि भारतले सन् २०१९ मा उल्लेखनीय वृद्धि देखाएको छ । जुन वर्षको लागि विश्वव्यापी फोटो भोल्टाईक (पीभी) बजारको ९% हिस्सामा पुग्यो, उसले जापान (जसले बजारको ६.३% शेयर राखेको थियो) लाई उछिन्यो र अमेरिकालाई पछि पार्यो (जसले ११.९% बजार हिस्सा राख्यो) । वर्षका लागि भारतको अधिकांश क्षमता उपयोगिता प्लान्टहरूमा स्थापना गरिएको थियो, जुन यस वर्षका लागि १०.१ गिगावाट नयाँ जडित अधिकांश उत्पादित विध्युत ग्रिडमै जोडिएकाे छ । जसले सन् २०१९ मा कूल जडित क्षमता ४२.९ गिगवाट पुर्याएको थियो ।
४. जापान विश्वको सबैभन्दा जनघनत्वयुक्त : जापानसँग सौर्य प्यानल लागि पर्याप्त जमिन छैन । प्रशस्त खुला ठाउँको अभाव भए पनि उसले सन् २०१९ मा ७ गिगावाट नयाँ जडित क्षमताको साथ कूल सौर्य ऊर्जा उत्पादनको सन्दर्भमा विश्वको शीर्ष स्थानमा छ ।सन् २०११ मा फुकुशिमा आणविक संयन्त्र दुर्घटनापछि जापानले सन् २०३० सम्म आफ्नो नवीकरणीय ऊर्जा दोब्बर गर्ने योजनाको एक भागको रूपमा सौर्य ऊर्जाका लागि एक गम्भीर प्रतिबद्धता गर्यो । सन् १९८० को दशकमा जापानमा गल्फले गल्फ कोर्सहरूको प्रचुरमात्रामा निर्माण भयो । घट्ने क्रम तीव्र हुँदै जाँदा सन् २०१५ सम्म पूर्णरूपमा शिथिल भयो ।
छाडिएका ती गल्फ कोर्सहरू सौर्य परियोजनाहरूले पूर्णरूपमा भरिएका छन् र विध्युत उत्पादन गरिरहेका छन् । टापु नै टापुले भरिएको यो मुलुकमा हजारौं पानीमा तैरने फ्लोटिङ्ग सोलार परीयोजना जडानकाे क्रम पनि तीव्र रूपमा बढ्दै पनि गएको छ । फ्लोटिङ्ग सोलार फार्महरूका भिन्न-भिन्नै विशेषता र फाइदाहरू पनि छन् ।
५ भियतनाम : कूल जडित क्षमता ४.८ गिगावाट स्थापना गर्न सफल भियतनाम विश्वमा शिर्ष पाँचौ स्थानमा उभिन सफल छ । सन् २०१९ का लागि भियतनामको सफलतालाई सरकारी नीतिले प्रोत्साहित गरेको थियो जसले उत्पादकहरूलाई बजार मूल्यभन्दा माथिको ग्यारेन्टी दिएर सौर्य ऊर्जामा हुने लगानीलाई प्रोत्साहित गर्यो । यस नीतिका कारण, सरकारले सुरुमा प्रक्षेपण गरेको भन्दा पाँच गुणा बढी परियोजनाहरू जडान भएको पाइयो । भियतनामले सन् २०१९ मा विश्वव्यापी पिभी बजारको ४.३% ओगटेको थियाे ।
हामी निर्यातका चर्काचर्का कुरा यसरी गर्छौं कि, हामीसँग सम्पूर्ण पूर्वाधार छ र क्रेताकाे मात्र खाँचो हो । निर्यात गर्न उच्च गुणस्तरको उत्पादन,उच्च मापदण्ड,प्रमाणिकरण,प्याकेजिङ र सुरक्षित हस्तान्तरण, नियमित आपूर्तिको विश्वसनियता जस्तै थुप्रै तत्त्वहरू गाँसिएका हुन्छन् । हाम्रो मुलुकमा उर्जा उत्पादन गर्छौं तर वितरण प्रणालीमा कहीँ नै कहीँ ट्रन्सफर्मर पड्किरहेको हुन्छ, भोल्टेज स्थिरता अर्को चुनौती छ। उखु र अदुवा नगदे बाली भनेर घोकाइयो तर किसान रोइरहेका छन् । शब्दजाल होइन,व्यवहारिक पक्षमा ध्यान दिउँ, निती निर्माण, गुणस्तरमा पूर्वाधारमा जुटौं, हिउँ पग्लेर धेरै विध्युत उत्पादन भयो भन्ने तथ्यमा रमाउनुकाे अर्थ छैन ।
