ऊर्जा खबर
काठमाडौँ । ऊर्जा खबरले हरेक शुक्रबार प्रकाशन गर्दै आएको ज्ञानवर्द्धक स्तम्भ ‘ऊर्जा ज्ञान’ अन्तर्गत यो साता हामीले ग्रिन हाइड्रोजनबाट चल्ने गाडीका विषयमा जानकारी दिने प्रयास गरेका छौँ । अघिल्लो साता विद्युतीय गाडी र त्यसको फाइदा एवम् बेफाइदाका विषयमा जानकारी दिने प्रयास गरेका थियौँ ।
१. हाइड्रोजन गाडी
हाइड्रोजन गाडीमा पनि इन्जिनको ठाँउमा इलेक्ट्रिक मोटर नै प्रयोग गरिन्छ तर फरक केमा छ भने मोटरले पाउने ऊर्जाको श्रोतमा हो । यो कार वा गाडीमा हाइड्रोजन र अक्सिजनबाट विशेष उवकरण (फ्यूल सेल) को सहायताले विद्युत् शक्ति निकालिन्छ र सो विद्युत् शक्तिलाई गाडीको मोटर चलाउन प्रयोग गरिन्छ र यस प्रकारका गाडीलाई फ्यूल सेल गाडी भन्दछन् ।
भोलिका दिनहरूः आउँदा केही वर्षहरू (२०४०) सम्म विद्युतीय गाडीको बढोत्तरी हुँदै जाला तर त्यसपछि फ्यूल सेल गाडी (एफसीभी)ले खास गरेर बस आदि ठूला गाडीहरूमा आफ्नो पकड जमाउँदै जाने देखिन्छ । भविष्यमा अझै प्रभावकारी इन्धन आउन सक्दछ, अहिले नै के थाहा ? तर जीवाश्म इन्धनबाट चल्ने गाडीको भविष्य भने खास गरेर वाय प्रदुषणको कारणले उज्जवल देखिँदैन ।
२. हाइड्रोजन गाडीको फाइदाहरूः
शून्य उत्सर्जन : हाइड्रोजन इन्धन सेल सवारी साधनहरू वातावरणमैत्री छन् भन्ने मुख्य तर्क यो हो की तिनीहरूले केवल पानीको वाष्प उत्सर्जन गर्छन्, र ग्रीनहाउस ग्यासहरू घटाउने प्रमुख विकल्प हुन् ।
छिटो इन्धन भर्ने क्षमता : हाइड्रोजन सवारी साधनहरू ३–५ मिनेटभित्र इन्धन भर्न सकिने भएकाले परम्परागत पेट्रोल वा डिजेल सवारी साधनसँग मिल्दोजुल्दो छिटो सेवा प्रदान गर्छन् । यो सुविधा विद्युतीय सवारी साधनको लामो चार्जिङ समयको तुलनामा फाइदाजनक छ ।
लामो यात्रा दूरी : यी सवारी साधनहरू प्रायः विद्युतीय सवारी साधनभन्दा लामो दूरीमा चल्न सक्षम छन् । धेरै मोडलहरू एक पटक इन्धन भरेपछि ३०० माइलभन्दा बढी यात्रा गर्न सक्नेछन् ।
ऊर्जा दक्षता : इन्धन सेलले रासायनिक ऊर्जा सिधै विद्युत्मा परिवर्तन गर्छन्, जसले गर्दा परम्परागत इन्धन इञ्जिनले जलाउने प्रक्रियामा खेर जाने ऊर्जाको तुलनामा धेरै प्रभावकारी हुन्छ ।
जीवाश्म इन्धनमा निर्भरता कम गर्ने : हाइड्रोजन नवीकरणीय स्रोतहरूबाट उत्पादन गर्न सकिन्छ, जसले तेल र प्राकृतिक ग्यासमा निर्भरता घटाउन मद्दत पुर्याउँछ ।
शान्त सञ्चालन : विद्युतीय सवारी साधनहरू जस्तै, हाइड्रोजन इन्धन सेल सवारी साधनहरूले पनि न्यून ध्वनि निकाल्छन्, जसले ध्वनि प्रदूषणलाई कम गर्न मद्दत गर्छ ।
विभिन्न क्षेत्रहरूमा उपयोगिता : हाइड्रोजनले सञ्चालन हुने सवारी साधनहरू भारी गाडीहरू (जस्तै, ट्रक, बस, र रेल) का लागि उपयुक्त छन्, जहाँ तौल र यात्रा दूरीका प्रविधिगत सीमाहरू हुन्छन् ।
३. हाइड्रोजन गाडीका बेफाइदाहरू
पूर्वाधारको सीमितता : विशेषगरी पेट्रोल वा विद्युतीय कारहरूका चार्जिङ सञ्जालहरूको तुलनामा हाइड्रोजन इन्धन भर्ने स्टेशनहरू धेरै कम छन् ।
उच्च उत्पादन लागत : हाइड्रोजन सवारी साधन र इन्धन सेल निर्माण गर्न हाल विद्युतीय सवारी साधन वा परम्परागत आन्तरिक दहन इञ्जिन सवारी साधनहरूभन्दा धेरै महँगो पर्छ ।
हाइड्रोजन उत्पादन चुनौती : अहिलेको समयमा अधिकांश हाइड्रोजन प्राकृतिक ग्यासबाट उत्पादन गरिन्छ, जसले कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जन गर्छ र हाइड्रोजनको पर्यावरणीय फाइदालाई समाप्त पार्छ । हरित हाइड्रोजन उत्पादन महँगो हुन्छ ।
भण्डारण र वितरण समस्या : हाइड्रोजन एक कम घनत्त्व भएको ग्यास हो, जसले उच्च–दबाव ट्याङ्क र प्रायः क्रायोजेनिक भण्डारणको आवश्यकता पर्छ । यसले लागत, जटिलता र जोखिम बढाउँछ ।
उत्पादनमा ऊर्जा ह्रास : इलेक्ट्रोलाइसिसद्वारा उत्पादित हाइड्रोजनबाट फेरि विद्युत् उत्पादन गर्दा ऊर्जा ह्रास हुन्छ, जसले गर्दा यो परम्परागत ब्याट्रीजत्तिको लागत–प्रभावकारी र व्यावसायिक रूपमा उपयुक्त हुन सक्दैन ।
सुरक्षा जोखिम : हाइड्रोजन अत्यन्त दहनशील हुन्छ, जसले गर्दा यसको भण्डारण, यातायात र प्रयोगमा उन्नत सुरक्षा उपायहरूको आवश्यकता पर्छ । यद्यपि, आधुनिक प्रणालीहरू जोखिम कम गर्न राम्रोसँग डिजाइन गरिएका छन् ।
विद्युतीय सवारी साधनसँगको प्रतिस्पर्धा : हाल ब्याट्री प्रविधि र चार्जिङ पूर्वाधारको तीव्र विकासले विद्युतीय सवारी साधनहरूलाई बलियो प्रतिस्पर्धी बनाएको छ, जसले यात्री कार बजारमा हाइड्रोजन सवारी साधनहरूलाई ओझेलमा पार्न सक्छ ।
सीमित मोडल दायरा : हाइड्रोजन सवारी साधन मोडलहरू विद्युतीय वा पेट्रोल सवारी साधनको तुलनामा निकै कम उपलब्ध छन्, जसले उपभोक्ताको रोजाइ सीमित बनाउँछ ।
बहु–वैकल्पिक प्रश्नहरू
१. घरमा विद्युत् खपत कम गर्न के गर्नु पर्दछ ?
(क) साधारण बल्ब जडान गर्ने
(ख) सीफएल ल्याम्प जडान गर्ने
(ग) ट्यूब लाइट जडान गर्ने
(घ) एलइडी लाइट जडान गर्ने
उत्तरः एलइडी लाइट जडान गर्ने
२. भोल्टेज बढाउन ब्याट्रीलाई कसरी कनेक्सन गर्नु पर्दछ ?
(क) समानान्तर
(ख) श्रृङ्खला समानान्तर
(ग) श्रृङ्खला (क्भचष्भक)
(घ) यी कुनै पनि होइनन्
उत्तरः श्रृङ्खला (सेरिज)
३. पावर फ्याक्टर केमा निर्भर रहन्छ ?
(क) आवृत्ति
(ख) भोल्टेज
(ग) लोड
(घ) करेन्ट
उत्तरः लोड
४. असमान इमएफ भएका दुई ब्याट्रीहरूः
(क) श्रृङ्खलामा जडान गर्न सकिँदैन ।
(ख) समानान्तरमा जडान गर्न सकिँदैन ।
(ग) केवल समानान्तरमा जडान गर्न सकिन्छ ।
(घ) केवल श्रृङ्खलामा जडान गर्न सकिन्छ ।
उत्तरः केवल श्रृङ्खलामा जडान गर्न सकिन्छ ।
५. भण्डारण ब्याट्रीको ऊर्जा क्षमता कसरी मापन गरिन्छ ?
(क) किलोवाट/घण्टा
(ख) किलोवाट
(ग) एम्पियर/घण्टा
(घ) जुल्स
उत्तरः एम्पियर/घण्टा
६. ओभरहेड लाइनका कन्डक्टरहरूः
(क) ठोस
(ख) स्ट्रान्डेड
(ग) (क) र (ख) दुवै
(घ) यीमध्ये कुनै पनि होइन
उत्तरः (क) र (ख) दुवै
७. फ्यूजको रेटिङ कसरी व्यक्त गरिन्छ ?
(क) भोल्ट
(ख) एम्पियर
(ग) भीएआर
(घ) केभीए
उत्तरः एम्पियर
