विद्युत प्राधिकरणको ६ महिने नाफामा तामाकोसीको चमत्कार ओझेलमा !

काठमाडौं । नेपाल विद्युत प्राधिकरणले गएको फागुन ८ गते ६ महिनाको प्रगतिबारे केही तथ्यांकीय विवरण प्रचारप्रसारमा ल्यायो । जसमा, यस अवधिमा संस्थाले १२.१२ अर्ब रुपैयाँ नाफा कमाएको उल्लेख छ । जबकि, गत वर्ष (आर्थिक वर्ष २०७७/७८) नाफा ६.१० अर्ब रुपैयाँमा खुम्चिन पुगेको थियो ।

प्राधिकरणबाट सधैंजसो प्रयोजितरूपमा बाहिर ल्याइने सूचना/जानकारी शाखाबाट प्रचारमा ल्याइएको तथ्यले आमसर्वसाधारणमा पूर्ण रूपमा भ्रम छरिएको छ । संस्थाले कमाएको नाफाको अंक छ तर के कति कारणले त्यो हासिल भएको हो भन्ने एक शब्द पनि उल्लेख गरिएको छैन । यसो हुनुले फेरि पनि कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले आफूलाई सक्षम/काबिल र अरू (विगतका) नेतृत्वलाई नालायक घोषित गर्न खोजेको देखिन्छ ।

कारणसहित नाफा÷घाटाको अंक वा विवरण प्रेस विज्ञप्तिकै रूपमा संस्थागत गरेको भए त्यसको आधिकारिकतामाथि प्रश्न उठाउने ठाउँ रहँदैनथ्यो । तर, सीमित कोठाभित्र घिसिङ आफूले तयार गरेका कतिपय कपोलकल्पित विवरणलाई जोडजाड पारेर प्रचारमा ल्याइयो । जसमा प्राधिकरणका सूचना अधिकारी वा जिम्मेवार पदाधिकारीले प्रमाणीत गरेर हस्ताक्षर गरेका छैनन् ।
अर्कोतिर, गत वर्षको प्रतिकूल अवस्था नहेरी र हासिल हुँदै गएको उपलब्धिको सूची नकेलाइकन नाफाको अंकमात्र जोडेर पुरुषार्थ गरेको देखाउनु आमउपभोक्तालाई झुक्याउनु हो ।

प्रचारमुखी कार्यकारी निर्देशक (कुलमान घिसिङ) ले ‘गत वर्ष एक वर्षमा ६ अर्ब रुपैयाँ नाफा भएको थियो तर मैले ६ महिनामै १२ अर्ब नाफा गरेँ’ भनेर सर्वसाधारणमा भ्रम छर्नु दुर्भाग्य पनि ।

उता, आउने चैत पहिलो साता उनी विरुद्ध यसअघिका कार्यकारी निर्देशक हितेन्द्रदेव शाक्यले सर्वोच्च अदालतमा दायर गरेको मुद्दाको सुनुवाई हुँदैछ । मुद्दाको किनारासँगै उनी प्राधिकरणबाट हट्ने निश्चित रहेको सर्वोच्चका अधिकारीहरूको भनाइ छ । यो भनाइलाई सही मान्ने हो भने घिसिङ बाहिरिएपछि ‘मैले ६ महिनामा १२ अर्ब नाफा गरेर छोडेको संस्थामा फेरि बेइमानी भयो’ भन्ने दुष्प्रचार गर्न पनि ती विवरण बाहिर ल्याएको देखिन्छ ।

अन्यथा, हिजोका कुनै वर्षमा पनि प्राधिकरणले ६ महिनामा यसरी प्रचारमुखी विवरण बाहिर ल्याउने गरेको थिएन । अझ आधिकारिक वा प्रमाणित नगरी बाहिर ल्याइएका तथ्यांकमा प्रशस्त शंका गर्ने ठाउँ रहन्छ । प्राधिकरण कति नाफा/घाटा छ ? त्यसको वित्तीय विवरण कति स्वस्थ छ ? त्यहाँ आर्थिक पारदर्शिता के कति कायम गरिएको छ ? यो विषय नियमन गर्नेले हेर्लान् । हिजोको कागजी नाफा र ट्रंक/डेडिकेटेड लाइनको उठ्न बाँकी झन्डै १६ अर्ब रुपैयाँ त्यसै छोडेर घिसिङले आफू प्रचारमुखी बनिरहन खोज्नु संस्थाका लागि दुर्घटना हो ।

गत वर्षको परिदृश्य 

गत वर्ष चरम खडेरी पर्यो । खोला तथा नदी नालामा पानीको सतह सुकेर निकै तल पुगेको थियो । यही कारण, नदी प्रवाही आयोजनाको विद्युत उत्पादन निकै घटेको थियो । १००० हजार मेगावाट प्रणालीमा योगदान पुर्याएको निजी क्षेत्रले करिब २०० मेगावाटमात्र र प्राधिकरणका आयोजनाबाट ४०० मेगावाट उत्पादन भएको थियो ।

जबकि, गत वर्षको अति नै सुख्खा समयमा करिब १५०० मेगावाट उच्च माग हुँदा ८५० मेगावाट विद्युत भारतबाट आयात गरिएको थियो । विद्युत आपूर्तिको मेरुदण्ड मानिएको कुलेखानी जलाशयसमेत सुकेर झन्डै लोडसेडिङ गर्नुपर्ने परिस्थिति उत्पन्न भएको थियो । यद्यपि, त्यतिबेला प्राधिकरणले ठूलो संकट टार्न सफल भयो ।

गत वर्षको तुलनामा यो वर्ष भारतबाट आधा पनि विद्युत किन्नु परेन । महँगोमा भारतबाट किन्ने विद्युतलाई भुक्तानी गर्न नपरेपछि यो सोझै नाफाको अंकमा जोडिन्छ । चालू वर्षमा मौसम अनुकूल रह्यो । असोज कात्तिकसम्म नै झरी परिह्यो । यही कारण नदी प्रवाही आयोजनाबाट हुने विद्युत उत्पादनमा ठूलो उतारचढाव आएन । यही वर्ष सबैभन्दा ठूलो चमत्कार, ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसी प्रणालीमा जोडिनु नै हो ।

नाफाको रहस्य

मौसम अनुकूल हुनु र माथिल्लो तामाकोसी प्रणालीमा जोडिनुले भारतबाट हुने विद्युत आयात स्वाट्टै घटेको छ । क्षमताकै हिसाब गर्दा गत वर्ष निकै सुख्खा समयमा ८५० मेगावाटसम्म आयात भएकोमा यो वर्ष अहिलेसम्म अधिकतम ४५३ मेगावाटमात्र किनिएको छ । सम्भवतः खरिदको परिमाण अब बढ्दैन ।

क्षमता भन्दा ऊर्जाको हिसाब गर्दा आयात गत वर्षको तुलनामा ४० प्रतिशतमात्र रहेको प्राधिकरणले जानकारी दिएको छ । प्राधिकरण अर्थ निर्देशनालयका अनुसार गत वर्ष २१.८२ अर्ब रुपैयाँ बराबरको विद्युत भारतबाट किनिएको थियो । यही आधारमा ६ महिनाको विद्युत आयात रकम १०.९१ अर्ब रुपैयाँ हुन आउँछ ।

चालू वर्षको ६ महिना अर्थात् पुससम्म भारतबाट जम्मा २.५८ अर्ब रुपैयाँको विद्युत किनिएको निर्देशनालयका उपकार्यकारी निर्देशक लोकहरि लुइँटेलले जानकारी दिए । यो आधारमा चालू वर्ष गत वर्षको तुलनामा ८.३३ अर्ब रुपैयाँ बराबरको विद्युत किन्नु परेन । यो नै संस्थाका लागि मुख्य र खुद नाफा हो । यो नाफाको हिस्सेदारी पनि तामाकोसी नै हो ।

तामाकोसीको बिजुली अहिलेसम्मको सबै भन्दा सस्तो हो, जुन प्रतियुनिट करिब ४ रुपैयाँमा प्राधिकरणले किन्ने गर्छ । र, प्रतियुनिट ९.८० रुपैयाँमा बेच्छ । अतः यो ६ महिनामा तामाकोसीबाट कति आम्दानी भयो भन्ने विषयलाई पनि गौण राखिएको छ । नाफाको ठूलो र महत्वपूर्ण हिस्सा तामाकोसी नै हो तर यसको योगदानलाई प्रस्टसँग तथ्यांकमा देखाइएको छैन ।

निशुल्क विद्युत

प्राधिकरणले ६ महिनामै यति धेरै नाफा कमाउनुको अर्को कारण निजी क्षेत्रका जलविद्युतगृहबाट प्राप्त हुने निशुल्क ऊर्जा हो । विद्युत खरिद सम्झौता (पिपिए) अनुसार कुनै पनि जलविद्युत आयोजनाले परीक्षण उत्पादन गरेपछि १५ दिन प्राधिकरणलाई निशुल्क विद्युत उपलब्ध गराउनुपर्छ ।

चालू आर्थिक वर्षको हालसम्म माथिल्लो तामाकोसी सहित करिब ६६० मेगावाटका आयोजना प्रणालीमा जोडिएको प्राधिकरण विद्युत व्यापार विभागले जानकारी दिएको छ । उक्त परिमाणको विद्युत १५ दिन निशुल्क प्राप्त गरी ग्राहकलाई प्रतियुनिट ९.८० रुपैयाँमा बिक्री गर्दा करिब २ अर्ब रुपैयाँ सोझै नाफा हुन आउँछ ।

यो ६ महिनामा तामाकोसीको बिजुलीले मात्र नाफाको अंकमा करिब १.२० अर्ब रुपैयाँ योगदान पुर्याएको देखिन्छ । ४५६ मेगावाट ८५ प्रतिशतमात्र १५ दिन निशुल्क उपलब्ध हुँदा १४ करोड युनिट हुन आउँछ । यसमा १५ प्रतिशत प्रसारण चुहावट घटाउँदा करिब १२ करोड युनिट हुन्छ । निशुल्क प्राप्त भएको १२ करोड युनिट बेच्न पाएको सकारात्मक पक्षलाई प्रचारात्मक विषयमा कहीँ कतै उल्लेख गरिएको छैन ।

विद्युत निर्यात

गएको बर्खामा बढी भएको बिजुली भारतीय सीमाका मध्यम भोल्टेजका प्रसारण लाइनबाट निर्यात गरिएको छ । जसको कुनै हिसाब गरिएको छैन । उता गएको बिजुलीको परिमाण हिसाब गरी प्राधिकरणले भारतबाट किनेको विद्युत मूल्यमा घटाउने गरिएको छ । यो विषय ६ महिनामा आउने कुरै रहेन । नाफामा यसको समेत हिस्सा हुन जान्छ ।

साथै, यो वर्षदेखि प्राधिकरणले औपचारिकरूपमा ३९ मेगावाट भारतको एक्सचेन्ज बजारमा निर्यात गरिरहेको छ । विद्युत निर्यातबाट प्राधिकरणलाई कति आम्दानी भयो भन्ने पक्ष पनि प्रचारात्मक विवरणमा उल्लेख छैन । नाफाको अंकमा निर्यात भइरहेको विद्युतबाट हुने आम्दानीको समेत महत्वपूर्ण योगदान रहन्छ ।